Öz
Ebu’s-Suûd Efendi’den (ö. 982/1574)
hemen sonra yaşamış olan Vanî Mehmed Efendi (ö. 1096/1685) dönemin önde gelen
vaiz ve müfessirlerinden biridir. Arâisu’l-Kur’an adlı tefsiri yanında
çeşitli eserler ve kısa risaleler kaleme almıştır. Bu risalelerden birisi Ebu’s-Suûd
Efendi’nin İrşadu’l-ʻakli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kur’ani’l-Kerîm adlı
tefsirinde Hûd Suresi’nin 26 ayet çerçevesinde dile getirdiği açıklamalara
yöneltilen eleştirilerle ilgili reddiyeleri ve Vanî Mehmed Efendi’nin iki
konuda yaptığı muhâkemât türünden sayılabilecek değerlendirmelerini
kapsamaktadır. Bu çalışmada hem dönemin bazı âlimlerinin söz konusu
eleştirileri, hem bu çerçevede görüş serdeden müelliflerin reddiyeleri, hem de
bu itirazların hakemliğini yapan Vanî Mehmed Efendi’nin belli bir
sistem dâhilinde ele
alıp incelediği konulara yaklaşımı incelenmekte ve aynı zamanda mevcut risalenin
orijinal metni okuyucunun istifadesine sunulmaktadır.
Anahtar Kelimeler
Vanî Mehmed Efendi Ebu’s-Suûd Efendi Tefsir Reddiye Muhakemât
Kaynakça
- Alper, Ömer Mahir, “İbn Sînâ”, DİA, XX, 339. Arslan, Ahmet “Kemal Paşa-Zâde’nin ‘Hâşiye ‘ala Tahafut al-Falasifa’si”, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sy. 10, 1972. Aydın, Mehmet, “Hıristiyanlığa Karşı Yazılmış Türkçe Reddiyeler”, Diyanet Dergisi, 1983, c. 19/1. Babanzade, Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetu’l-ârifîn esmau'l-muellifin ve âsâru'l-musannifin, (trc. Kilisli Rifat Bilge, tsh. İbnulemin Mahmûd Kemal İnal, Avni Aktuç), Ankara, Milli Eğitim Bakanlığı, 1955. Brockelmann, Carl, GAL, Leiden, E.J. Brill, 1943. Bulut, Ali, “Kur’ân’ın Metniyle İlgili İddialara Reddiye: Mukaddimetü Kitâbi’l-Mebâni Örneği”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 20, 2008/1, s. 89. Çağıl, Necdet, “Kur’an Nazmında Müşahede Edilen Eşsiz Mantık Örgüsüne Dair Bir Örneklendirme: Bazı Kıyas Formlarının Kur’an’a Uygulanması”, Atatük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2014, S. 41, s. 3-45. Çağrıcı, Mustafa “İbn Teymiyye’nin Bakışıyla Gazzali-İbn Rüşd Tartışması”, İslâm Tetkikleri Dergisi, S. 9, 1995, s. 78. Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân Endelüsî, Tefsiru’l-bahri’l-muhit, Beyrut, Dâru’l-Fikr, 1420. Ebu’s-Suûd Efendi, Muhammed b. Muhammed b. Muhyiddin İmad, İrşadu’l-akli’s-selim ila mezaya’l-Kur’ân-ı Kerim, Dâru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut. Gökçe, Cüneyt “el-İnsâf”, DİA, XXII, 319. İbn Hişâm Ebû Muhammed Cemaleddin Abdullah b. Yusuf en-Nahvi, Mugni’l-lebib an kütübi’l-e’arib, Kuveyt, es-Silsiletu’t-turâsiyye, 2000. Kadı Beyzâvî, Ebû Saîd Nasırüddin Abdullah b. Ömer b. Muhammed, Envarü’t-tenzil ve esrarü’t-te’vil, Beyrut, Dâru ihyai’t-turâsi’l-Arabî. Kahveci, Niyazi, Şia ve Mutezile’nin Reddiye Literatürü Üzerine Çalışma, Dini Araştırmalar, C. 8, s. 23. Katib Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah, Keşfu’z-zunûn an esami'l-kutub ve'l-funûn, İstanbul, 1943. Kılıç, Hulûsi, “el-İnsâf”, DİA, XXII, 320. Kaya, Mesut, İslâm İlimler Tarihinde Muhâkemât Geleneği: Tefsir Hâşiyeleri Merkezli Bir Deneme, İslam Araştırmaları Dergisi, 2015 S. 33, ss. 1-37. Kılıç, Yasin, “Bir Hatip Ve Eğitimci Olarak Vanî Mehmed Efendi, Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish, Volume 10/3 Winter 2015. Konuk, Hamza, Vânî Mehmet Efendi’nin Münşeâtı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri-2001. Köse, Saffet, “Hocazâde Muslihuddin Efendi”, DİA, XVIII, 208. Özer, Hasan, Molla Hüsrev’in er-Risâle fi’l-Velâ’ sı, Molla Gürânî’nin Reddiyesi ve Molla Hüsrev’in Cevabı, İslami Araştırmalar Dergisi, S. 24, 2010, s. 173. Pazarbaşı, Erdoğan, “Mehmed Efendi Vânî” DİA, XXVIII, 458. Parmaksızoğlu, İsmet, “Mehmed Efendi, Vânîzâde”, TA, XXIII, 407. Sarıoğlu, Hüseyin, “Tehâfütü Tehâfüti’l-felâsife”, DİA, XL, 315-316. Sîbeveyhî, Ebû Bişr Amr b. Osman b. Kanber el-Harisi, el-Kitâb, (thk. Abdüsselam Muhammed Harun) Kahire, el-Hey’etu’l-Mısriyyeti’l-Âmme li’l-Kitâb, 1977. Sinanoğlu, Mustafa, “Reddiye” DİA, XXXIV, 516-518. es-Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr, Hemu’l-hevâmi fî şerhi cem’i’l-cevâmî, (thk. Abdüsselam Muhammed Harun, Abdülâl Sâlim Mekrem) Kuveyt, Dâru’l-Buhûsi’l-İlmiyye, 1975. Vânî Mehmet Efendi, Risâle fî kavlihî Teâlâ “ellâ ta’budû illallah” Süleymâniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Reşid Efendi Kataloğu, no: 244, v. 157a-160b. ez-Zemahşeri, Ebu’l-Kasım Carullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed, el-Keşşaf an hakaikı gavamizi’t-tenzil ve uyuni’l-ekavil fî vücuhi’t-te’vil, Beyrut, Dâru’l-Kutubi’l-Arabî, 1407.
DİSCUSSİON ON THE I’RAB İN ACCORDANCE WİTH 26TH VERSE OF SURA AL-HÛD AND VANİ MEHMET’S MUHAKAMAT (ADJUDİCATİONS)
Öz
Vani Mehmed Efendi (d. 1096/1685)
lived after Abu’s-Suud Efendi (d. 982/1574) who was a prominent and well-known teacher and preacher of
his time. He has received various works and short writings (tractate)
besides his al-tafsir Arâisu’l-Kur’an. One of these treatises includes
reflections on criticism directed at the explanation Abu’s-Suud Efendi said regarding
to the 26th verse of sura al-Hûd, his book İrşadu’l-ʻakli’s-selîm ilâ
mezâya’l-Kur’ani’l-Kerîm and the evaluations that can be counted as the
type of muhakemat (adjudications.) This book is actually an example of
the traditon of Muhakemat (Adjudications). The questions were asked and the
answers (reciprocation)
were given by some scholars of the period. Vani Mehmed Efendi has
ruled between them and has reached a conclusion. In this work, is examined Vani
Mehmed Efendi’s approach
to to the issues that he handled and examined within a certain system and is
presented the original text of the treatise to the reader at the same time.
Anahtar Kelimeler
Vani Mehmed Efendi Abu’s-Suud Efendi al-tafsir reddiye (reciprocation) muhakamat (Adjudications)
Kaynakça
- Alper, Ömer Mahir, “İbn Sînâ”, DİA, XX, 339. Arslan, Ahmet “Kemal Paşa-Zâde’nin ‘Hâşiye ‘ala Tahafut al-Falasifa’si”, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sy. 10, 1972. Aydın, Mehmet, “Hıristiyanlığa Karşı Yazılmış Türkçe Reddiyeler”, Diyanet Dergisi, 1983, c. 19/1. Babanzade, Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetu’l-ârifîn esmau'l-muellifin ve âsâru'l-musannifin, (trc. Kilisli Rifat Bilge, tsh. İbnulemin Mahmûd Kemal İnal, Avni Aktuç), Ankara, Milli Eğitim Bakanlığı, 1955. Brockelmann, Carl, GAL, Leiden, E.J. Brill, 1943. Bulut, Ali, “Kur’ân’ın Metniyle İlgili İddialara Reddiye: Mukaddimetü Kitâbi’l-Mebâni Örneği”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 20, 2008/1, s. 89. Çağıl, Necdet, “Kur’an Nazmında Müşahede Edilen Eşsiz Mantık Örgüsüne Dair Bir Örneklendirme: Bazı Kıyas Formlarının Kur’an’a Uygulanması”, Atatük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2014, S. 41, s. 3-45. Çağrıcı, Mustafa “İbn Teymiyye’nin Bakışıyla Gazzali-İbn Rüşd Tartışması”, İslâm Tetkikleri Dergisi, S. 9, 1995, s. 78. Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân Endelüsî, Tefsiru’l-bahri’l-muhit, Beyrut, Dâru’l-Fikr, 1420. Ebu’s-Suûd Efendi, Muhammed b. Muhammed b. Muhyiddin İmad, İrşadu’l-akli’s-selim ila mezaya’l-Kur’ân-ı Kerim, Dâru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut. Gökçe, Cüneyt “el-İnsâf”, DİA, XXII, 319. İbn Hişâm Ebû Muhammed Cemaleddin Abdullah b. Yusuf en-Nahvi, Mugni’l-lebib an kütübi’l-e’arib, Kuveyt, es-Silsiletu’t-turâsiyye, 2000. Kadı Beyzâvî, Ebû Saîd Nasırüddin Abdullah b. Ömer b. Muhammed, Envarü’t-tenzil ve esrarü’t-te’vil, Beyrut, Dâru ihyai’t-turâsi’l-Arabî. Kahveci, Niyazi, Şia ve Mutezile’nin Reddiye Literatürü Üzerine Çalışma, Dini Araştırmalar, C. 8, s. 23. Katib Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah, Keşfu’z-zunûn an esami'l-kutub ve'l-funûn, İstanbul, 1943. Kılıç, Hulûsi, “el-İnsâf”, DİA, XXII, 320. Kaya, Mesut, İslâm İlimler Tarihinde Muhâkemât Geleneği: Tefsir Hâşiyeleri Merkezli Bir Deneme, İslam Araştırmaları Dergisi, 2015 S. 33, ss. 1-37. Kılıç, Yasin, “Bir Hatip Ve Eğitimci Olarak Vanî Mehmed Efendi, Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish, Volume 10/3 Winter 2015. Konuk, Hamza, Vânî Mehmet Efendi’nin Münşeâtı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri-2001. Köse, Saffet, “Hocazâde Muslihuddin Efendi”, DİA, XVIII, 208. Özer, Hasan, Molla Hüsrev’in er-Risâle fi’l-Velâ’ sı, Molla Gürânî’nin Reddiyesi ve Molla Hüsrev’in Cevabı, İslami Araştırmalar Dergisi, S. 24, 2010, s. 173. Pazarbaşı, Erdoğan, “Mehmed Efendi Vânî” DİA, XXVIII, 458. Parmaksızoğlu, İsmet, “Mehmed Efendi, Vânîzâde”, TA, XXIII, 407. Sarıoğlu, Hüseyin, “Tehâfütü Tehâfüti’l-felâsife”, DİA, XL, 315-316. Sîbeveyhî, Ebû Bişr Amr b. Osman b. Kanber el-Harisi, el-Kitâb, (thk. Abdüsselam Muhammed Harun) Kahire, el-Hey’etu’l-Mısriyyeti’l-Âmme li’l-Kitâb, 1977. Sinanoğlu, Mustafa, “Reddiye” DİA, XXXIV, 516-518. es-Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr, Hemu’l-hevâmi fî şerhi cem’i’l-cevâmî, (thk. Abdüsselam Muhammed Harun, Abdülâl Sâlim Mekrem) Kuveyt, Dâru’l-Buhûsi’l-İlmiyye, 1975. Vânî Mehmet Efendi, Risâle fî kavlihî Teâlâ “ellâ ta’budû illallah” Süleymâniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Reşid Efendi Kataloğu, no: 244, v. 157a-160b. ez-Zemahşeri, Ebu’l-Kasım Carullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed, el-Keşşaf an hakaikı gavamizi’t-tenzil ve uyuni’l-ekavil fî vücuhi’t-te’vil, Beyrut, Dâru’l-Kutubi’l-Arabî, 1407.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 20 Haziran 2018 |
| Kabul Tarihi | 20 Haziran 2018 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2018Cilt: 2 Sayı: 1 |
