Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireylere Kişisel Bakım Becerileri Kazandırmada Baba Eğitim Programının Etkililiği / Effectiveness of Father Education Programs in Improving Personal Care Skills in Individuals with Autism Spectrum Disorder

Yıl 2023, Cilt: 14 Sayı: 4, 67 - 89, 30.08.2023

Yasin Günlü Salih Cakmak

https://doi.org/10.19160/e-ijer.1263636
Cited By: 1

Öz

Bu çalışmada, Baba Eğitim Programının, araştırmaya katılan babaların, kişisel bakım becerilerini öğretme basamaklarını uygulama düzeylerinde etkili olup olmadığı araştırılmış, otizm spektrum bozukluğu olan bireylerin, babaları tarafından kendilerine öğretilen kişisel bakım becerilerini gerçekleştirme düzeylerini ve gerçekleştirdikleri becerileri sürdürme düzeylerindeki etkisi incelenmiş ve programa katılan otizm spektrum bozukluğu olan bireylerin anne ve babalarının araştırma sürecine ve etkililiğine ilişkin görüşleri belirlenmiştir. Bu amaç doğrultusunda araştırmanın iki bağımlı değişkeni bulunmaktadır. Birinci bağımlı değişken, “araştırmaya katılan babaların kişisel bakım becerilerini öğretme basamaklarını uygulama düzeyleri”, ikinci bağımlı değişken ise “otizm spektrum bozukluğu olan çocukların, babaları tarafından kendilerine öğretilen kişisel bakım becerilerini gerçekleştirme düzeyleri ve gerçekleştirdikleri becerileri sürdürme düzeyleridir”. Araştırmanın bağımsız değişkeni ise Baba Eğitim Programıdır. Dolayısıyla çalışma iki deney sürecinde gerçekleştirilmiştir. İlk deney sürecine otizm spektrum bozukluğu olan çocuğa sahip üç baba katılırken, ikinci deney sürecine aynı babaların çocukları katılmıştır. Çalışmanın birinci deney süreci, denekler arası yoklama evreli çoklu yoklama desenine göre ikinci deney süreci beceriler arası çoklu yoklama desenine göre planlanmıştır. Araştırmada, babalara otizm spektrum bozukluğu olan çocuklarına kişisel bakım becerilerini öğretme basamaklarını uygulayabilmeleri amacıyla video film destekli “Baba Eğitim Programı” geliştirilmiştir. Geliştirilen program beş oturumda babalara uygulanmış ve babalar ölçütü karşıladıktan sonra, çocuklarına “tıraş makinesi kullanarak sakal tıraşı olma, banyo jileti kullanarak koltuk altı temizliği yapma ve tüy dökücü krem kullanarak genital bölge temizliği yapma” kişisel bakım becerilerini öğretmişlerdir. Çalışma sonucunda, baba eğitim programının, çalışmaya katılan babaların, çocuklarına kişisel bakım becerilerini öğretme basamaklarını uygulamalarında etkili olduğu, otizm spektrum bozukluğu olan bireylerin, babaları tarafından kendilerine öğretilen kişisel bakım becerilerini gerçekleştirebildikleri ve sürdürebildikleri görülmüştür. Bununla birlikte programa katılan otizm spektrum bozukluğu olan bireylerin anne ve babalarının araştırma sürecine ve etkililiğine ilişkin görüşlerinin olumlu olduğu belirlenmiştir. Elde edilen bulgular doğrultusunda veriler, alan yazın ile ilişkilendirilerek tartışılmış ve bazı önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Baba eğitim programı Kişisel bakım becerileri Öz bakım Becerileri Aile Eğitimi Otizm spektrum bozukluğu.

Kaynakça

  • American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5). Arlington, VA: American Psychiatric Association.
  • Akçamete, G. (1989). Okul Öncesi Düzeydeki İşitme Özürlülerde Aile Eğitimi. Eğitim ve Bilim, 13(71), 65-68.
  • Aktaş, B. (2015). Aile eğitiminin otizmli çocuğa sahip ailelerin milieu öğretim tekniklerinden tepki isteme model olmayı kullanmalarındaki etkililiği. Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bolu.
  • Ardıç, A. (2015). Aile eğitimi uygulama modelleri. A. Cavkaytar (Ed.) Özel eğitimde aile eğitimi ve rehberliği içinde (3. Baskı, s. 247-286). Ankara: Vize.
  • Aykut, Ç. (2012). Zihinsel yetersizlikten etkilenmiş öğrencilere günlük yaşam becerilerinin kazandırılmasında sabit bekleme süreli ve ipucunun sistematik olarak geri çekilmesi öğretim yöntemlerinin karşılaştırılması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(1), 353-373.
  • Aykut, Ç., & Varol, N. (2010). Zihinsel yetersizlikten etkilenmiş öğrencilere günlük yaşam becerilerinin kazandırılmasında sabit bekleme süreli ve ipucunun sistematik olarak geri çekilmesi işlem süreci ile yapılan öğretimin etkililik ve verimliliklerinin karşılaştırılması. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 8(1), 227- 261.
  • Batu, S. (2008). Gelişimsel Yetersizliği Olan Öğrencilere Bakımlarını Yapan Kişiler Aracılığıyla Eşzamanlı İpucu Kullanılarak Ev Becerilerinin Öğretimi. Education and Training in Developmental Disabilities, 43(4), 541-555.
  • Batu, S. E., Bozkurt, F., & Öncül, N. (2014). Görsel destek ile öğretilen eşzamanlı ipucuyla öğretimin annelerin otizmli çocuklarına beceri öğretmelerindeki etkililiği. Eğitim ve Bilim, 39(174), 91-104.
  • Billingsley, F. F., White, O. R., & Munson, R. (1980). Procedural reliability: A rationale and an example. Behavioral Assessment, 2(2), 229-241.
  • Bosseler, A., & Massaro, D. W. (2003). Development and evaluation of a computer-animated tutor for vocabulary and language learning in children with autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 33, 653–672.
  • Bozkurt, F., & Gursel, O. (2005). Effectiveness of constant time delay on teaching snack and drink preparation skills to children with mental retardation. Education and Training in Developmental Disabilities, 40(4), 390-400.
  • Buggey, T., Toombs, K., Gardener, P., & Cervetti, M. (1999). Training responding behaviors in students with autism: Using videotaped self-modeling. Journal of Positive Behavior Interventions, 1(4), 205-214.
  • Carothers, D. E., & Taylor, R. L. (2004). How teachers and parents can work together to teach daily living skills to children with autism. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 19(2), 102-104.
  • Cavkaytar, A. (1998). Zihin engellilere öz bakım ve ev içi becerilerinin öğretiminde bir aile eğitimi programının etkililiği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 2(3), 40-50.
  • Cavkaytar, A. (2013). Örnek Aile Eğitimi Programları. A. Cavkaytar (Ed), Özel eğitimde aile eğitimi ve rehberliği içinde (s. 325-327). Ankara: Vize.
  • Cavkaytar, A., & Pollard, E. (2009). Effectiveness of parent and therapist collaboration program (PTCP) for teaching self-care and domestic skills to individuals with autism. Education and Training in Developmental Disabilities, 44(3), 381-395.
  • Charlop, M. H., Schreibman, L., & Tryon, A. S. (1983). Learning through observation: The effects of peer modeling on acquisition and generalization in autistic children. Journal of Abnormal Child Psychology, 11(3), 355-366.
  • Charlop-Christy, M. H., Le, L., & Freeman, K. A. (2000). A comparison of video modeling with in vivo modeling for teaching children with autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 30(6), 537-552.
  • Clark, K., & Green, G. (2004). Comparison of two procedures for teaching dictated-word/symbol relations to learners with autism. Journal of Applied Behavior Analysis, 37, 503–507.
  • Çakmak, S. (2011). Görme engeli olan bireyler için hazırlanan otobüse binme becerisi öğretim materyalinin etkililiği. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 41(41).
  • Çakmak, S. (2011). Görme engelli çocuklara öz bakım becerileri kazandırmada video ile model olunarak sunulan aile eğitim programının etkililiği. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
  • Çankaya, S. (2013). Zihin engellilere öz bakım ve ev içi becerilerinin öğretiminde ailelere yönelik beceri öğretimi yazılımının geliştirilmesi ve değerlendirilmesi. Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
  • Doğan, Y., & Çakmak, S. (2021). Ek Desteğe İhtiyacı Olan Çocuklara Öz Bakım Becerilerinin Öğretiminde Öğretmen Eğitim Programının Etkililiği. Milli Eğitim Dergisi, 50(230), 95-118.
  • Duncan, A., Meinzen-Derr, J., Ruble, L. A., Fassler, C., & Stark, L. J. (2022). A pilot randomized controlled trial of a daily living skills intervention for adolescents with autism. Journal of autism and developmental disorders, 52(2), 938-949.
  • Eliçin, Ö., Yıkmış, A., & Cavkaytar, A. (2015). Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocuklara İşlevsel Okuma Becerilerinin Kazandırılmasında Tablet Bilgisayar Aracılığı ile Sunulan Programın Etkililiği. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 5(13), 255-279.
  • Ergül, C. (2021). Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklara yönelik fen eğitimi faaliyetlerine ilişkin öğretmenlerin görüş ve önerileri. Doktora Tezi, Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Kastamonu.
  • Eyiip, Ö. D., Ergenekon, Y., & Çolak, A. (2018). OSB Olan Bir Gence Sahip Annenin Serbest Zaman Etkinliklerini İçeren Etkinlik Çizelgesini Hazırlaması ve Öğretimini Sunması. International Online Journal of Educational Sciences, 10(2).
  • Farlow, L. J., & Snell, M. E. (2000). Teaching basic self-care skills. Instruction of Students With Severe Disabilities, 5, 331-380.
  • Gentry, T., Kriner, R., Sima, A., McDonough, J., & Wehman, P. (2015). Reducing the need for personal supports among workers with autism using an iPod touch as an assistive technology: Delayed randomized control trial. Journal of autism and developmental disorders, 45, 669-684.
  • Gillett, J. N., & LeBlanc, L. A. (2007). Parent-implemented natural language paradigm to increase language and play in children with autism. Research in Autism Spectrum Disorders, 1(3), 247-255.
  • Golan, O., & Baron-Cohen, S. (2006). Systemizing empathy: Teaching adults with Asperger syndrome or high-functioning autism to recognize complex emotions using interactive multimedia. Development and Psychopathology, 18, 591–617.
  • Goldstein, G., Minshew, N. J., & Siegel, D. J. (1994). Age differences in academic achievement in high-functioning autistic individuals. Journal of clinical and experimental neuropsychology, 16(5), 671-680.
  • Gökçe, S. (2017). Otizm spektrum bozukluğu olan çocuğa sahip ailelerin katıldıkları aile eğitimi programı sonrasındaki yaşam döngüsüne ilişkin görüşleri. Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
  • Griswold, D. E., Barnhill, G. P., Myles, B. S., Hagiwara, T., & Simpson, R. L. (2002). Asperger syndrome and academic achievement. Focus on Autism and other developmental disabilities, 17(2), 94-102.
  • Gürşimşek, I., Kefi, S., & Girgin, G. (2005). Okulöncesi eğitimde babaların eğitime katılım düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi, 14. Eğitim Bilimleri Kongresi Bildiri Kitabı.
  • Hammond, D., & Gast, D. L. (2010). Descriptive analysis of single subject research designs: 1983—2007. Education and Training in Autism and Developmental Disabilities, 45(2), 187-202.
  • Hibbert, D., Kostinas, G., & Luiselli, J. K. (2002). Improving skills performance of an adult with mental retardation through peer-mediated instructional support. Journal of Developmental and Physical Disabilities, 14(2), 119-127.
  • Hooper, J., Ivy, S., & Hatton, D. (2014). Using constant time delay to teach Braille word recognition. Journal of Visual Impairment & Blindness, 108(2), 107-121.
  • Horn, J. K. (1982). A program of living skills training for autistic adolescents and adults in a residential treatment setting. (Published on demand by University Microfilms International, 300 N. Zebb Road, Ann Arbor, Michigan.)
  • House, A. E., House, B. J., & Campbell, M. B. (1981). Measures of interobserver agreement: Calculation formulas and distribution effects. Journal of Behavioral Assessment, 3(1), 37-57.
  • Hughes, M. W., Schuster, J. W., & Michael Nelson, C. (1993). The acquisition of independent dressing skills by students with multiple disabilities. Journal of Developmental and Physical Disabilities, 5(3), 233-252.
  • Keen, D., Brannigan, K. L., & Cuskelly, M. (2007). Toilet training for children with autism: The effects of video modeling. Journal of Developmental and Physical Disabilities, 19, 291-303.
  • Kırcaali-İftar, G., Ergenekon, Y., & Uysal, A. (2008). Zihin özürlü bir öğrenciye sabit bekleme süreli öğretimle toplama ve çıkarma öğretimi. Anadolu Universty Journal of Social Sciences, 8(1), 309–320.
  • Kirşehirli, M. (2011). Zihin engelli çocuklara öz bakım becerilerinin şarkı yoluyla öğretilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bolu.
  • Kocaoz, O. E., Little, M. E., & Gallup, J. (2019). Impact of video modeling combined with Skillstreaming teaching procedures on the social interaction skills of middle school-aged children with ASD. Education and Training in Autism and Developmental Disabilities, 54(3), 237-248.
  • Koçak, A. A. (2004). Baba destek programı değerlendirme raporu. İstanbul: Anne Çocuk Eğitim Vakfı.
  • Koegel, R. L., Bimbela, A., & Schreibman, L. (1996). Collateral effects of parent training on family interactions. Journal Of Autism and Developmental Disorders, 26(3), 347-359.
  • Kurtoğlu, S., & Cavkaytar, A. (2022). Zihin Yetersizliği Olan Bireylere Kişisel Bakım Becerilerinin Öğretiminde Bir Aile Eğitimi Programının Etkililiği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 23(1), 53-83.
  • Ledford, J. R., Gast, D. L., Luscre, D., & Ayres, K. M. (2008). Observational and incidental learning by children with autism during small group instruction. Journal of Autism & Developmental Disorders, 38, 86-103.
  • Lundahl, B. W., Nimer, J., & Parsons, B. (2006). Preventing child abuse: A meta-analysis of parent training programs. Research on Social Work Practice, 16(3), 251-262.
  • Mahoney, G., Kaiser, A., Girolametto, L., MacDonald, J., Robinson, C., Safford, P., & Spiker, D. (1999). Parent education in early intervention: A call for a renewed focus. Topics in Early Childhood Special Education, 19(3), 131-140.
  • McCathren, R. B. (2010). Case study: parent-implemented prelinguistic milieu teaching with a high risk dyad. Communication Disorders Quarterly, 31(4), 243-252.
  • McGovern, C. W., & Sigman, M. (2005). Continuity and change from early childhood to adolescence in autism. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 46(4), 401-408.
  • McKelvey, J. L., Sisson, L. A., Van Hasselt, V. B., & Hersen, M. (1992). An approach to teaching self-dressing to a child with dual sensory impairment. Teaching Exceptional Children, 25, 12–15.
  • Mechling, L., Gast, D., & Seid, N. (2009). Using a personal digital assistant to increase independent task completion by students with autism spectrum disorders. Journal of Autism and Developmental Disorders, 39, 1420–1434.
  • Memari, A. H., Ziaee, V., Shayestehfar, M., Ghanouni, P., Mansournia, M. A., & Moshayedi, P. (2013). Cognitive flexibility impairments in children with autism spectrum disorders: links to age, gender and child outcomes. Research in Developmental Disabilities, 34(10), 3218-3225.
  • Mobayed, K. L., Collins, B. C., Strangis, D. E., Schuster, J. W., & Hemmeter, M. L. (2000). Teaching parents to employ mand-model procedures to teach their children requesting. Journal of Early Intervention, 23(3), 165-179.
  • Mullan, A., Boyd, K., & McConkey, R. (2021). The impact of a brief home-based intervention on families with a child with autism spectrum disorder. Journal of Developmental and Physical Disabilities, 33(4), 693-708.
  • Murzynski, N. T., & Bourret, J. C. (2007). Combining video modeling and least‐to‐most prompting for establishing response chains. Behavioral Interventions: Theory & Practice in Residential & Community‐Based Clinical Programs, 22(2), 147-152.
  • Okyar, S., & Çakmak, S. (2019). Yetişkin Görme Engellilere Günlük Yaşam Becerilerinin Kazandırılmasında Eşzamanlı İpucu İle Yapılan Öğretimin Etkililiği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 20(2), 209-236.
  • Olçay-Gül, S., Olgunsoylu, B., & Ünal, Y. (2015). Yetersizliği Olan ve Normal Gelişim Gösteren Çocuğa Sahip Ailelerin Travma Sonrası Stres Belirti ve Sosyal Destek Düzeylerinin İncelenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(32), 221-245.
  • Ozcan, N., & Cavkaytar, A. (2009). Parents as teachers: Teaching parents how to teach toilet skills to their children with autism and mental retardation. Education and Training in Developmental Disabilities, 44(2), 237-243.
  • Ozonoff, S., & Cathcart, K. (1998). Effectiveness of a home program intervention for young children with autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 28(1), 25-32.
  • Özen, A., Acar, Ç., Tavlar, Ö. & Çetin, Ö. (2002). Öz bakım becerilerinin öğretiminde ipucunun giderek azaltılmasıyla öğretim yönteminin etkililiği, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 169-186.
  • Pierce, K. L., & Schreibman, L. (1994). Teaching daily living skills to children with autism in unsupervised settings through pictorial self‐management. Journal of Applied Behavior Analysis, 27(3), 471-481.
  • Riggs, L., Collins, B. C., Kleinert, H., & Knight, V. F. (2013). Teaching principles of heredity to high school students with moderate and severe disabilities. Research & Practice for Persons with Severe Disabilities, 38(1), 30-43.
  • Sabanova, N., & Cavkaytar, A. (2007). Zihin Engelli Çocuklara Özbakım ve Ev İçi Becerilerinin Yardımcı Öğretmenler Tarafından Öğretiminin Etkililiği. Eurasian Journal of Educational Research (EJER), (27), 43-57.
  • Sancho, K., Sidener, T. M., Reeve, S. A., & Sidener, D. W. (2010). Two variations of video modeling interventions for teaching play skills to children with autism. Education and Treatment of Children, 33(3), 421-442.
  • Scherf, K. S., Elbich, D., Minshew, N., & Behrmann, M. (2015). Individual differences in symptom severity and behavior predict neural activation during face processing in adolescents with autism. NeuroImage: Clinical, 7, 53-67.
  • Schultz, T. R., Schmidt, C. T., ve Stichter, J. P. (2011). A review of parent education programs for parents of children with autism spectrum disorders. Focus on autism and other developmental disabilities, 26(2), 96-104.
  • Sönmez, N., & Varol, N. (2008). Eve dayalı aile eğitimi programının zihinsel engelli çocukların gündüz tuvalet kontrolünü kazanmasına ve sürdürmelerine etkisi. Eğitim Bilimleri ve Uygulama, 7(14), 139-155.
  • Stahmer, A. C., & Gist, K. (2001). The effects of an accelerated parent education program on technique mastery and child outcome. Journal of Positive Behavior Interventions, 3(2), 75-82.
  • Şen, B., Atasoy, F., & Aydın, N. (2010). Düşük maliyetli web tabanlı uzaktan eğitim sistemi uygulaması. Akademik Bilişim, 10, 12.
  • Tavil, Y. Z. (2005). Davranış denetimi aile eğitim programının annelerin davranışsal işlem süreçlerini kazanmalarına etkisi. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
  • Tavil, Y. Z. (2019). A descriptive study of behavioural group parent training: a suggested sample for families of disabled children. International Journal of Curriculum and Instruction, 11(2), 224-237.
  • Tawney, J. W., & Gast, D. L. (1984). Single subject research in special education. Merrill.
  • Tekin- İftar, E (Ed.). (2018). Eğitim ve davranış bilimlerinde tek denekli araştırmalar. Ankara: Anı.
  • Tekin-İftar, E. (Ed.). (2012). Eğitim ve davranış bilimlerinde tek denekli araştırmalar. Ankara: Türk Psikologlar Derneği.
  • Tekin-İftar, E. (2008). Parent Delivered Community-Based Instruction with Simultaneous Prompting for Teaching Community Skills to Children with Developmental Disabilities. Education and Training in Developmental Disabilities, 43(2), 249-265.
  • Tekin-İftar, E., & Kırcaali-İftar, G. (2006). Özel eğitimde yanlışsız öğretim yöntemleri. Ankara: Nobel.
  • Toprakçı, E. ve Arslan, F. (2022). Okul yöneticilerinin görüşlerine göre dezavantajlı bölgelerdeki okul-aile birliklerinin işlevselliğini etkileyen faktörler. Uluslararası Liderlik Eğitimi Dergisi (ULED)/ International Journal of Leadership Training (IJOLT), 6(1), 60-73. TrDoi: https://trdoi.org/10.26023458/uled.1099736 https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2358795
  • Töret G., (2017). Zihin yetersizliği ve otizm spektrum bozukluğu. İbrahim Halil Diken., Hatice Bakkaloğlu (Ed.), Otizm spektrum bozukluğu (OSB): Özellikler (s. 191-228). Ankara: Pegem.
  • Ummanel, A., & Gürkan, T. (2017). Okul öncesi öğretmen adaylarının özel eğitimle ilgili bazı kavramlara yönelik görüşlerinin incelenmesi. Electronic Turkish Studies, 12(17).
  • Ünlü, E. (2015). Anne-babalara sunulan otizm spektrum bozukluğu gösteren çocuklara yönelik ayruk denemelerle öğretim programının (adösep) etkililiği. Doktora tezi, Anadolu Universitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
  • Yalçın, G. (2020). Uyarlanmış çok ögeli bilişsel strateji öğretiminin görme yetersizliği olan ortaokul öğrencilerinin dinlediğini anlama ve özetleme becerileri üzerine etkisi. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
  • Yıkmış, A., & Çetin, M. E. (2010). Zihinsel yetersizliği olan öğrencilere sabit bekleme süreli öğretimle bölme öğretimi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Dergisi, 10(2), 69-78.
  • Yucel, G., & Cavkaytar, A. (2007). The effectiveness of a parent education programme offered through distance education about Independent Autistic Children Education Centre (IACEC). Turkish Online Journal of Distance Education, 8(1), 23-32.
  • Yücesoy-Özkan, Ş. (2007). Yetersizlik Gösteren Bireylere Giyinme Becerilerinin Öğretimiyle, İlgili Alan Yazın Taraması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 8(01), 61-80.

Effectiveness of Father Education Programs in Improving Personal Care Skills in Individuals with Autism Spectrum Disorder / Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireylere Kişisel Bakım Becerileri Kazandırmada Baba Eğitim Programının Etkililiği

Yıl 2023, Cilt: 14 Sayı: 4, 67 - 89, 30.08.2023

Yasin Günlü Salih Cakmak

https://doi.org/10.19160/e-ijer.1263636
Cited By: 1

Öz

This study investigated the effectiveness of the Father Education Program in implementing the steps of teaching personal care skills to participating fathers, examined the level of performance in personal care skills taught by fathers to individuals with autism spectrum disorder (ASD), analyzed the impact on the sustainability of these skills, and determined the views of the parents of individuals with ASD regarding the research process and effectiveness. There were two dependent variables. The first dependent variable was "the level of implementation of the steps of teaching personal care skills by the fathers participating in the research", and the second dependent variable is "the level of children with ASD performing the personal care skills taught to them by their fathers and the level of maintaining the skills they have performed". The independent variable was the “Father Education Program”. Therefore, the study was carried out in two experimental processes. While three fathers with a child with ASD participated in the first experiment, their children participated in the second experiment. The first experimental period of the study was designed according to the multiple probe design across subjects whilst the second experimental period was designed according to multiple probe design across skills. The developed program was implemented to fathers in five sessions, and after fathers met the criteria, they taught their children personal care skills such as "shaving a beard using a razor, cleaning underarms using a bath razor, and cleaning the genital area using depilatory cream". Study results revealed that the father education program was effective in terms of participant fathers’ implementing of the steps of teaching personal care skills to their children. Additionally, individuals with ASD were able to perform and maintain the personal care skills taught to them by their fathers. Lastly, the parents of participant individuals with ASD had positive views on the research process and its effectiveness.

Anahtar Kelimeler

Father education program Personal care skills Self-care skills Family education Autism spectrum disorders.

Kaynakça

  • American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5). Arlington, VA: American Psychiatric Association.
  • Akçamete, G. (1989). Okul Öncesi Düzeydeki İşitme Özürlülerde Aile Eğitimi. Eğitim ve Bilim, 13(71), 65-68.
  • Aktaş, B. (2015). Aile eğitiminin otizmli çocuğa sahip ailelerin milieu öğretim tekniklerinden tepki isteme model olmayı kullanmalarındaki etkililiği. Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bolu.
  • Ardıç, A. (2015). Aile eğitimi uygulama modelleri. A. Cavkaytar (Ed.) Özel eğitimde aile eğitimi ve rehberliği içinde (3. Baskı, s. 247-286). Ankara: Vize.
  • Aykut, Ç. (2012). Zihinsel yetersizlikten etkilenmiş öğrencilere günlük yaşam becerilerinin kazandırılmasında sabit bekleme süreli ve ipucunun sistematik olarak geri çekilmesi öğretim yöntemlerinin karşılaştırılması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(1), 353-373.
  • Aykut, Ç., & Varol, N. (2010). Zihinsel yetersizlikten etkilenmiş öğrencilere günlük yaşam becerilerinin kazandırılmasında sabit bekleme süreli ve ipucunun sistematik olarak geri çekilmesi işlem süreci ile yapılan öğretimin etkililik ve verimliliklerinin karşılaştırılması. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 8(1), 227- 261.
  • Batu, S. (2008). Gelişimsel Yetersizliği Olan Öğrencilere Bakımlarını Yapan Kişiler Aracılığıyla Eşzamanlı İpucu Kullanılarak Ev Becerilerinin Öğretimi. Education and Training in Developmental Disabilities, 43(4), 541-555.
  • Batu, S. E., Bozkurt, F., & Öncül, N. (2014). Görsel destek ile öğretilen eşzamanlı ipucuyla öğretimin annelerin otizmli çocuklarına beceri öğretmelerindeki etkililiği. Eğitim ve Bilim, 39(174), 91-104.
  • Billingsley, F. F., White, O. R., & Munson, R. (1980). Procedural reliability: A rationale and an example. Behavioral Assessment, 2(2), 229-241.
  • Bosseler, A., & Massaro, D. W. (2003). Development and evaluation of a computer-animated tutor for vocabulary and language learning in children with autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 33, 653–672.
  • Bozkurt, F., & Gursel, O. (2005). Effectiveness of constant time delay on teaching snack and drink preparation skills to children with mental retardation. Education and Training in Developmental Disabilities, 40(4), 390-400.
  • Buggey, T., Toombs, K., Gardener, P., & Cervetti, M. (1999). Training responding behaviors in students with autism: Using videotaped self-modeling. Journal of Positive Behavior Interventions, 1(4), 205-214.
  • Carothers, D. E., & Taylor, R. L. (2004). How teachers and parents can work together to teach daily living skills to children with autism. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 19(2), 102-104.
  • Cavkaytar, A. (1998). Zihin engellilere öz bakım ve ev içi becerilerinin öğretiminde bir aile eğitimi programının etkililiği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 2(3), 40-50.
  • Cavkaytar, A. (2013). Örnek Aile Eğitimi Programları. A. Cavkaytar (Ed), Özel eğitimde aile eğitimi ve rehberliği içinde (s. 325-327). Ankara: Vize.
  • Cavkaytar, A., & Pollard, E. (2009). Effectiveness of parent and therapist collaboration program (PTCP) for teaching self-care and domestic skills to individuals with autism. Education and Training in Developmental Disabilities, 44(3), 381-395.
  • Charlop, M. H., Schreibman, L., & Tryon, A. S. (1983). Learning through observation: The effects of peer modeling on acquisition and generalization in autistic children. Journal of Abnormal Child Psychology, 11(3), 355-366.
  • Charlop-Christy, M. H., Le, L., & Freeman, K. A. (2000). A comparison of video modeling with in vivo modeling for teaching children with autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 30(6), 537-552.
  • Clark, K., & Green, G. (2004). Comparison of two procedures for teaching dictated-word/symbol relations to learners with autism. Journal of Applied Behavior Analysis, 37, 503–507.
  • Çakmak, S. (2011). Görme engeli olan bireyler için hazırlanan otobüse binme becerisi öğretim materyalinin etkililiği. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 41(41).
  • Çakmak, S. (2011). Görme engelli çocuklara öz bakım becerileri kazandırmada video ile model olunarak sunulan aile eğitim programının etkililiği. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
  • Çankaya, S. (2013). Zihin engellilere öz bakım ve ev içi becerilerinin öğretiminde ailelere yönelik beceri öğretimi yazılımının geliştirilmesi ve değerlendirilmesi. Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
  • Doğan, Y., & Çakmak, S. (2021). Ek Desteğe İhtiyacı Olan Çocuklara Öz Bakım Becerilerinin Öğretiminde Öğretmen Eğitim Programının Etkililiği. Milli Eğitim Dergisi, 50(230), 95-118.
  • Duncan, A., Meinzen-Derr, J., Ruble, L. A., Fassler, C., & Stark, L. J. (2022). A pilot randomized controlled trial of a daily living skills intervention for adolescents with autism. Journal of autism and developmental disorders, 52(2), 938-949.
  • Eliçin, Ö., Yıkmış, A., & Cavkaytar, A. (2015). Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocuklara İşlevsel Okuma Becerilerinin Kazandırılmasında Tablet Bilgisayar Aracılığı ile Sunulan Programın Etkililiği. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 5(13), 255-279.
  • Ergül, C. (2021). Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklara yönelik fen eğitimi faaliyetlerine ilişkin öğretmenlerin görüş ve önerileri. Doktora Tezi, Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Kastamonu.
  • Eyiip, Ö. D., Ergenekon, Y., & Çolak, A. (2018). OSB Olan Bir Gence Sahip Annenin Serbest Zaman Etkinliklerini İçeren Etkinlik Çizelgesini Hazırlaması ve Öğretimini Sunması. International Online Journal of Educational Sciences, 10(2).
  • Farlow, L. J., & Snell, M. E. (2000). Teaching basic self-care skills. Instruction of Students With Severe Disabilities, 5, 331-380.
  • Gentry, T., Kriner, R., Sima, A., McDonough, J., & Wehman, P. (2015). Reducing the need for personal supports among workers with autism using an iPod touch as an assistive technology: Delayed randomized control trial. Journal of autism and developmental disorders, 45, 669-684.
  • Gillett, J. N., & LeBlanc, L. A. (2007). Parent-implemented natural language paradigm to increase language and play in children with autism. Research in Autism Spectrum Disorders, 1(3), 247-255.
  • Golan, O., & Baron-Cohen, S. (2006). Systemizing empathy: Teaching adults with Asperger syndrome or high-functioning autism to recognize complex emotions using interactive multimedia. Development and Psychopathology, 18, 591–617.
  • Goldstein, G., Minshew, N. J., & Siegel, D. J. (1994). Age differences in academic achievement in high-functioning autistic individuals. Journal of clinical and experimental neuropsychology, 16(5), 671-680.
  • Gökçe, S. (2017). Otizm spektrum bozukluğu olan çocuğa sahip ailelerin katıldıkları aile eğitimi programı sonrasındaki yaşam döngüsüne ilişkin görüşleri. Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
  • Griswold, D. E., Barnhill, G. P., Myles, B. S., Hagiwara, T., & Simpson, R. L. (2002). Asperger syndrome and academic achievement. Focus on Autism and other developmental disabilities, 17(2), 94-102.
  • Gürşimşek, I., Kefi, S., & Girgin, G. (2005). Okulöncesi eğitimde babaların eğitime katılım düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi, 14. Eğitim Bilimleri Kongresi Bildiri Kitabı.
  • Hammond, D., & Gast, D. L. (2010). Descriptive analysis of single subject research designs: 1983—2007. Education and Training in Autism and Developmental Disabilities, 45(2), 187-202.
  • Hibbert, D., Kostinas, G., & Luiselli, J. K. (2002). Improving skills performance of an adult with mental retardation through peer-mediated instructional support. Journal of Developmental and Physical Disabilities, 14(2), 119-127.
  • Hooper, J., Ivy, S., & Hatton, D. (2014). Using constant time delay to teach Braille word recognition. Journal of Visual Impairment & Blindness, 108(2), 107-121.
  • Horn, J. K. (1982). A program of living skills training for autistic adolescents and adults in a residential treatment setting. (Published on demand by University Microfilms International, 300 N. Zebb Road, Ann Arbor, Michigan.)
  • House, A. E., House, B. J., & Campbell, M. B. (1981). Measures of interobserver agreement: Calculation formulas and distribution effects. Journal of Behavioral Assessment, 3(1), 37-57.
  • Hughes, M. W., Schuster, J. W., & Michael Nelson, C. (1993). The acquisition of independent dressing skills by students with multiple disabilities. Journal of Developmental and Physical Disabilities, 5(3), 233-252.
  • Keen, D., Brannigan, K. L., & Cuskelly, M. (2007). Toilet training for children with autism: The effects of video modeling. Journal of Developmental and Physical Disabilities, 19, 291-303.
  • Kırcaali-İftar, G., Ergenekon, Y., & Uysal, A. (2008). Zihin özürlü bir öğrenciye sabit bekleme süreli öğretimle toplama ve çıkarma öğretimi. Anadolu Universty Journal of Social Sciences, 8(1), 309–320.
  • Kirşehirli, M. (2011). Zihin engelli çocuklara öz bakım becerilerinin şarkı yoluyla öğretilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bolu.
  • Kocaoz, O. E., Little, M. E., & Gallup, J. (2019). Impact of video modeling combined with Skillstreaming teaching procedures on the social interaction skills of middle school-aged children with ASD. Education and Training in Autism and Developmental Disabilities, 54(3), 237-248.
  • Koçak, A. A. (2004). Baba destek programı değerlendirme raporu. İstanbul: Anne Çocuk Eğitim Vakfı.
  • Koegel, R. L., Bimbela, A., & Schreibman, L. (1996). Collateral effects of parent training on family interactions. Journal Of Autism and Developmental Disorders, 26(3), 347-359.
  • Kurtoğlu, S., & Cavkaytar, A. (2022). Zihin Yetersizliği Olan Bireylere Kişisel Bakım Becerilerinin Öğretiminde Bir Aile Eğitimi Programının Etkililiği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 23(1), 53-83.
  • Ledford, J. R., Gast, D. L., Luscre, D., & Ayres, K. M. (2008). Observational and incidental learning by children with autism during small group instruction. Journal of Autism & Developmental Disorders, 38, 86-103.
  • Lundahl, B. W., Nimer, J., & Parsons, B. (2006). Preventing child abuse: A meta-analysis of parent training programs. Research on Social Work Practice, 16(3), 251-262.
  • Mahoney, G., Kaiser, A., Girolametto, L., MacDonald, J., Robinson, C., Safford, P., & Spiker, D. (1999). Parent education in early intervention: A call for a renewed focus. Topics in Early Childhood Special Education, 19(3), 131-140.
  • McCathren, R. B. (2010). Case study: parent-implemented prelinguistic milieu teaching with a high risk dyad. Communication Disorders Quarterly, 31(4), 243-252.
  • McGovern, C. W., & Sigman, M. (2005). Continuity and change from early childhood to adolescence in autism. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 46(4), 401-408.
  • McKelvey, J. L., Sisson, L. A., Van Hasselt, V. B., & Hersen, M. (1992). An approach to teaching self-dressing to a child with dual sensory impairment. Teaching Exceptional Children, 25, 12–15.
  • Mechling, L., Gast, D., & Seid, N. (2009). Using a personal digital assistant to increase independent task completion by students with autism spectrum disorders. Journal of Autism and Developmental Disorders, 39, 1420–1434.
  • Memari, A. H., Ziaee, V., Shayestehfar, M., Ghanouni, P., Mansournia, M. A., & Moshayedi, P. (2013). Cognitive flexibility impairments in children with autism spectrum disorders: links to age, gender and child outcomes. Research in Developmental Disabilities, 34(10), 3218-3225.
  • Mobayed, K. L., Collins, B. C., Strangis, D. E., Schuster, J. W., & Hemmeter, M. L. (2000). Teaching parents to employ mand-model procedures to teach their children requesting. Journal of Early Intervention, 23(3), 165-179.
  • Mullan, A., Boyd, K., & McConkey, R. (2021). The impact of a brief home-based intervention on families with a child with autism spectrum disorder. Journal of Developmental and Physical Disabilities, 33(4), 693-708.
  • Murzynski, N. T., & Bourret, J. C. (2007). Combining video modeling and least‐to‐most prompting for establishing response chains. Behavioral Interventions: Theory & Practice in Residential & Community‐Based Clinical Programs, 22(2), 147-152.
  • Okyar, S., & Çakmak, S. (2019). Yetişkin Görme Engellilere Günlük Yaşam Becerilerinin Kazandırılmasında Eşzamanlı İpucu İle Yapılan Öğretimin Etkililiği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 20(2), 209-236.
  • Olçay-Gül, S., Olgunsoylu, B., & Ünal, Y. (2015). Yetersizliği Olan ve Normal Gelişim Gösteren Çocuğa Sahip Ailelerin Travma Sonrası Stres Belirti ve Sosyal Destek Düzeylerinin İncelenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(32), 221-245.
  • Ozcan, N., & Cavkaytar, A. (2009). Parents as teachers: Teaching parents how to teach toilet skills to their children with autism and mental retardation. Education and Training in Developmental Disabilities, 44(2), 237-243.
  • Ozonoff, S., & Cathcart, K. (1998). Effectiveness of a home program intervention for young children with autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 28(1), 25-32.
  • Özen, A., Acar, Ç., Tavlar, Ö. & Çetin, Ö. (2002). Öz bakım becerilerinin öğretiminde ipucunun giderek azaltılmasıyla öğretim yönteminin etkililiği, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 169-186.
  • Pierce, K. L., & Schreibman, L. (1994). Teaching daily living skills to children with autism in unsupervised settings through pictorial self‐management. Journal of Applied Behavior Analysis, 27(3), 471-481.
  • Riggs, L., Collins, B. C., Kleinert, H., & Knight, V. F. (2013). Teaching principles of heredity to high school students with moderate and severe disabilities. Research & Practice for Persons with Severe Disabilities, 38(1), 30-43.
  • Sabanova, N., & Cavkaytar, A. (2007). Zihin Engelli Çocuklara Özbakım ve Ev İçi Becerilerinin Yardımcı Öğretmenler Tarafından Öğretiminin Etkililiği. Eurasian Journal of Educational Research (EJER), (27), 43-57.
  • Sancho, K., Sidener, T. M., Reeve, S. A., & Sidener, D. W. (2010). Two variations of video modeling interventions for teaching play skills to children with autism. Education and Treatment of Children, 33(3), 421-442.
  • Scherf, K. S., Elbich, D., Minshew, N., & Behrmann, M. (2015). Individual differences in symptom severity and behavior predict neural activation during face processing in adolescents with autism. NeuroImage: Clinical, 7, 53-67.
  • Schultz, T. R., Schmidt, C. T., ve Stichter, J. P. (2011). A review of parent education programs for parents of children with autism spectrum disorders. Focus on autism and other developmental disabilities, 26(2), 96-104.
  • Sönmez, N., & Varol, N. (2008). Eve dayalı aile eğitimi programının zihinsel engelli çocukların gündüz tuvalet kontrolünü kazanmasına ve sürdürmelerine etkisi. Eğitim Bilimleri ve Uygulama, 7(14), 139-155.
  • Stahmer, A. C., & Gist, K. (2001). The effects of an accelerated parent education program on technique mastery and child outcome. Journal of Positive Behavior Interventions, 3(2), 75-82.
  • Şen, B., Atasoy, F., & Aydın, N. (2010). Düşük maliyetli web tabanlı uzaktan eğitim sistemi uygulaması. Akademik Bilişim, 10, 12.
  • Tavil, Y. Z. (2005). Davranış denetimi aile eğitim programının annelerin davranışsal işlem süreçlerini kazanmalarına etkisi. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
  • Tavil, Y. Z. (2019). A descriptive study of behavioural group parent training: a suggested sample for families of disabled children. International Journal of Curriculum and Instruction, 11(2), 224-237.
  • Tawney, J. W., & Gast, D. L. (1984). Single subject research in special education. Merrill.
  • Tekin- İftar, E (Ed.). (2018). Eğitim ve davranış bilimlerinde tek denekli araştırmalar. Ankara: Anı.
  • Tekin-İftar, E. (Ed.). (2012). Eğitim ve davranış bilimlerinde tek denekli araştırmalar. Ankara: Türk Psikologlar Derneği.
  • Tekin-İftar, E. (2008). Parent Delivered Community-Based Instruction with Simultaneous Prompting for Teaching Community Skills to Children with Developmental Disabilities. Education and Training in Developmental Disabilities, 43(2), 249-265.
  • Tekin-İftar, E., & Kırcaali-İftar, G. (2006). Özel eğitimde yanlışsız öğretim yöntemleri. Ankara: Nobel.
  • Toprakçı, E. ve Arslan, F. (2022). Okul yöneticilerinin görüşlerine göre dezavantajlı bölgelerdeki okul-aile birliklerinin işlevselliğini etkileyen faktörler. Uluslararası Liderlik Eğitimi Dergisi (ULED)/ International Journal of Leadership Training (IJOLT), 6(1), 60-73. TrDoi: https://trdoi.org/10.26023458/uled.1099736 https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2358795
  • Töret G., (2017). Zihin yetersizliği ve otizm spektrum bozukluğu. İbrahim Halil Diken., Hatice Bakkaloğlu (Ed.), Otizm spektrum bozukluğu (OSB): Özellikler (s. 191-228). Ankara: Pegem.
  • Ummanel, A., & Gürkan, T. (2017). Okul öncesi öğretmen adaylarının özel eğitimle ilgili bazı kavramlara yönelik görüşlerinin incelenmesi. Electronic Turkish Studies, 12(17).
  • Ünlü, E. (2015). Anne-babalara sunulan otizm spektrum bozukluğu gösteren çocuklara yönelik ayruk denemelerle öğretim programının (adösep) etkililiği. Doktora tezi, Anadolu Universitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
  • Yalçın, G. (2020). Uyarlanmış çok ögeli bilişsel strateji öğretiminin görme yetersizliği olan ortaokul öğrencilerinin dinlediğini anlama ve özetleme becerileri üzerine etkisi. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
  • Yıkmış, A., & Çetin, M. E. (2010). Zihinsel yetersizliği olan öğrencilere sabit bekleme süreli öğretimle bölme öğretimi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Dergisi, 10(2), 69-78.
  • Yucel, G., & Cavkaytar, A. (2007). The effectiveness of a parent education programme offered through distance education about Independent Autistic Children Education Centre (IACEC). Turkish Online Journal of Distance Education, 8(1), 23-32.
  • Yücesoy-Özkan, Ş. (2007). Yetersizlik Gösteren Bireylere Giyinme Becerilerinin Öğretimiyle, İlgili Alan Yazın Taraması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 8(01), 61-80.
Toplam 88 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil İngilizce
Konular Eğitim Üzerine Çalışmalar
Bölüm Eğitim Bilimleri ve Alan Eğitimi Bilimleri
Yazarlar

Yasin Günlü 0000-0003-4308-2192

Salih Cakmak 0000-0002-9248-0050

Yayımlanma Tarihi 30 Ağustos 2023
Yayımlandığı Sayı Yıl 2023Cilt: 14 Sayı: 4

Kaynak Göster

APA Günlü, Y., & Cakmak, S. (2023). Effectiveness of Father Education Programs in Improving Personal Care Skills in Individuals with Autism Spectrum Disorder / Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireylere Kişisel Bakım Becerileri Kazandırmada Baba Eğitim Programının Etkililiği. E-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 14(4), 67-89. https://doi.org/10.19160/e-ijer.1263636

Cited By

ÇOKLU YETERSİZLİĞİ OLAN ÖĞRENCİLERE GÜNLÜK YAŞAM BECERİLERİNİN ÖĞRETİMİ: ANİMASYON DESTEKLİ PAKET PROGRAMIN ETKİLİLİĞİ
Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi
https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1269829
 Kapak Resmi İndir

Creative Commons Lisansı
Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0)


[email protected]        http://www.e-ijer.com       Adres: Ege Üniversitesi Eğitim Fakültesi  Bornova/İzmir